Organisme
Als eerste is het model
Arc of Essentials
© van toepassing op elk
levend systeem.
Dat kan een individu zijn maar ook een groep, organisatie of gehele samenleving. In het algemeen heeft zo'n systeem
vier basiscapaciteiten:
bewustzijn
,
informatieverwerking
,
fysiek gedrag
en
communicatie
. Als we het functioneren van zo'n systeem willen begrijpen dan hebben we
in ieder geval inzicht nodig in
al deze vier basiscapaciteiten, en nog belangrijker,
in hun onderlinge wisselwerking.
Subjectieve beleving
Uiteraard is de ons omringende en doordringende, allesomvattende realiteit het gebied waar we de onze meest 'objectieve'
en dus betrouwbare informatie uit halen. We gaan echter niet rechtstreeks met die werkelijkheid om, maar via onze
(bewuste)
subjectieve beleving
.
Uitgangspunt is daarom het primaire 'medium' waarin we met informatie te maken krijgen:
onze alledaagse beleving der dingen, of belevingswereld. Dit is de variabele inhoud van - het bewuste deel van - onze '
Bubble of Perception': gevuld met steeds wisselende waarnemingen, lichaamsgevoelens, herinneringen, fantasieën,
redeneringen, emoties, dromen, enz..
De subjectieve beleving neemt in het model een prominente plaats in. Logisch: we zien dat de subjectieve beleving
voor iedereen hoe dan ook het eerste referentiekader vormt. De
kwaliteit van subjectieve beleving
staat uiteindelijk voor iedereen voorop in zijn bestaan - oftewel 'geluk', variërend van oppervlakkig genot
tot diepe voldoening of opperste extase. Deze kwaliteit vormt ons eerste criterium dat ons leven en functioneren
doel en richting geeft. De 'objectieve' factoren spelen daarbij een belangrijke maar wel secundaire, indirecte rol:
bijvoorbeeld als aanleiding, middel of randvoorwaarde.
Omdat de subjectieve beleving zo belangrijk is, is het interessant om te kijken naar de samenstelling, inhoud en werking
ervan. We kunnen in het geheel van de inhoudelijke beleving
twee subdimensies onderscheiden.
(a)
Inhoud:
Als eerste zijn er de elementen, de psychische en mentale inhouden, onderdelen of bouwstenen van
de subjectieve beleving. In wezen bestaan deze uit 'losse' subjectieve gewaarwordingen, met name de 'qualia
': de direct te ervaren belevingsaspecten. Deze zijn te ordenen naar hun zintuiglijke kenmerken (submodaliteiten
) zoals kleur, vorm, temperatuur, enz., en daardoor redelijk goed in verband te brengen
met specifieke neuronale gebieden, functievelden en trajecten.
(b) Structuur:
Als tweede zijn er de relaties tussen de elementen, met name ordeningsrelaties. De belangrijkste zijn
tijd- en volgorderelaties, plaats- en positierelaties, associatieve of gelijkenis-relaties,
kwantitatieve verhoudingsrelaties, verwijzingsrelaties waaronder teken-betekenis relaties. In het algemeen kunnen we
al deze relaties herleiden tot als afleidingsrelaties.
De relaties bepalen gezamenlijk de structuur van de subjectieve beleving.
Het blijkt vrij lastig om relaties van subjectieve ervaringsinhouden echt rechtstreeks te koppelen
aan een bron, oorsprong of ontstaansoorzaak 'op lokatie' in het zenuwstelsel, zoals neuronale gebieden, substanties
of circuits. Maar er is wel een algemene, globale structuurovereenkomst te bespeuren tussen enerzijds de
structuur van subjectieve beleving en anderzijds de structuur van neurofysisch domein. In grote lijnen
laat de subjectieve beleving in ieder geval een afspiegeling zien van het neurofysiologische proces
van informatieverwerking, met name op modaliteit (somato-sensorische organisatie), op tijdaspecten
oftewel chronologie (stadia van invoer, bewerking, uitvoer), en op type bewerking (momentane ervaring,
herinnering of constructie).
Van deze twee hoofdgroepen is de
inhoud in het algemeen het meest uniek, wisselvallig, grillig en onafzienbaar -
en daardoor het lastigst te achterhalen, te beschrijven en te voorspellen, of het moet zijn met veel
persoonlijke informatie, empathische inleving en intuïtieve inschatting, maar het resultaat blijft uiterst subjectief
en persoonsgebonden.
De
structuur is echter veel meer algemeen gangbaar (universeler), stabieler en begrensd in vergelijking met
de inhoud. Bovendien is de structuur bepalend voor de samenhang tussen de delen, en dus voor bouw en werking
van het geheel: vandaar het gezegde 'het geheel is meer dan de som der delen'. Met andere woorden, de structuur is
veel meer bepalend voor de inhoud, dan omgekeerd. De structuur is daardoor veel beter te achterhalen, te beschrijven
en te voorspellen, dan de inhoud. Dat blijkt zeker het geval als we gebruik maken van solide kennis
uit relevante wetenschappelijke vakgebieden zoals neuro-fysiologie, algemene taalwetenschap en formele logica.
Semantisch netwerk
Kortom, de subjectieve beleving - bewust of onbewust - bestaat uit allerlei 'losse' inhoudelijke elementen
zoals gewaarwordingen en ervaringsaspecten, en de relaties daartussen, d.i. de ordening, samenhang of structuur.
Nu blijkt dat we de samenhang van mentale inhouden en hun relaties kunnen beschrijven als een
semantisch netwerk:
een netwerkvormig 'weefsel' van
betekenissen die onderling verbonden zijn door talrijke verwijzingsrelaties.
Zodra er een ordening is in de subjectieve beleving is er een semantisch netwerk. Dat semantische netwerk is dus een
afgeleide van de directe subjectieve beleving.
Vervolgens is meteen duidelijk dat aan het semantische netwerk van subjectieve beleving
een aantal grote gebieden en factoren verbonden zijn.
Domein
psychologie
Subjectieve beleving is in ieder geval in sterke mate een product of een functie van
psychisch functioneren.
Ons inzicht in de factoren en invloeden die de subjectieve beleving bepalen komt dan ook voort uit ons mensbeeld,
of model van het menselijk functioneren. De
psychologie is een kennisgebied dat hiervoor inzichten verschaft.
Maar dan moet het uiteraard wel een samenhangend, eenduidig en gebalanceerd model bieden van menselijk functioneren.
De meest solide grondslag voor zo'n model van het psychisch systeem is in eerste instantie de
neurofysiologie
(inclusief neuro-anatomie). Op grond van vooral materiële aspecten is dit verder gerelateerd aan neuropsychologie,
biopsychologie, biologie, chemie, enzovoorts. Langs de lijn van immateriële aspecten, die betrekking hebben op
informatieverwerking en gedrag, kunnen we bruikbare kennis vinden in de taalwetenschappen, sociale psychologie,
cognitive science, en formele logica.
In
Arc of Essentials
© is een psychologisch model ontwikkeld waarin materiële
en immateriële dimensies geïntegreerd zijn op grond van de meest solide wetenschappelijke kennis:
'Psychologie van de Subjectieve
Beleving' ©
.
Zie o.a.
Arc of Essentials © - onderdelen Psychologie.
Informatie
Zodra onze beleving niet langer louter een totale chaos is, een grijze diffuse mist van identieke ruis
- zodra ook maar enig onderscheid valt te bespeuren - is er een ordeningsrelatie. Nu blijkt dat bepaalde
ordeningspatronen in dit netwerk terugkomen in relatie tot andere patronen: er zijn regelmatigheden
tussen
verschillende relaties. Hierdoor zijn behalve (directe) ordeningsrelaties ook verwijzingsrelaties,
oftewel betekenisrelaties mogelijk, en daardoor
informatie
.
Informatie leiden we af uit de ordeningsrelaties van het semantisch netwerk.
Bovendien is dit netwerk in voortdurende verandering: 'verversing' door nieuwe invoer
uit waarneming, lichaamsgevoel, herinnering, bewerking, creatieve constructie en fantasie, enz..
Er vindt dus voortdurende ordening en herordening plaats. In dit opzicht maakt onze subjectieve beleving
onderdeel uit van de psyche als
informatieverwerkend systeem.
We gebruiken informatie om onze keuzes en reacties te bepalen, door voortdurende processen van
selectie en
beslissing. Dit gebeurt voor het overgrote deel op onbewust niveau - maar veel hiervan kunnen we ons bewust worden.
Kortom: de subjectieve ervaring heeft de ordening van een
semantisch netwerk, de ordeningsrelaties hierin
belichamen
informatie, en die is de 'grondstof' voor
selectie en
beslissen
over oordelen en reacties.
Domein
logica
De vele verschillende processen van informatieverwerking zijn te herleiden tot één elementair basisproces:
op grond van beschikbare gegevens worden andere gegevens afgeleid - via
redenering. Op basis van de uitkomsten
bepalen we de keuzes en reacties die naar wij hopen gewenste resultaten opleveren. Om optimaal met informatie om te gaan
hebben we dus inzicht nodig in de wetten van informatie, die richtlijnen bieden om te kunnen redeneren
met optimale uitkomsten.
Het vakgebied waar informatie - in de zin van ordeningsrelaties - het meest exact, grondig en universeel geldig
wordt bestudeerd, is dat van de
logica
. In de meest exacte en krachtige vorm is dat de
formele logica.
In de formele logica wordt gezocht naar de uiterste vormen en grenzen van representatief vermogen (eenduidigheid)
en besliscapaciteit (geldigheid).
{Nb. Eigenlijk is de formele logica te beschouwen als de enige 'echte' logica, omdat elke andere logica
suboptimaal zou zijn want in minder mate beantwoordend aan basale logische principes zoals eenduidigheid, precisie,
coherentie, algemene geldigheid, enz. - en zo niet, dan behoort ze even goed tot dezelfde, 'echte' logica.}
Een afgeleide, toepassing en uitbreiding van de formele logica is met name de wiskunde. Verreweg de meeste
processen en problemen van redeneren, oordelen en beslissen waarmee we in het dagelijks leven te maken hebben,
voldoen niet aan berekenbaarheid, maar kunnen met logica optimaal worden aangepakt, los van enig gebruik van rekenkunde.
De exacte mogelijkheden en grenzen van de logica zelf worden weer bepaald in de
meta-logica. Daarin is
onweerlegbaar bewezen dat betrouwbare informatieverwerking in feite alleen mogelijk is
wanneer de wetten van de (formele) logica exact worden gevolgd.
Vervolgens laat de psychologie zien dat de meeste mensen weinig of niets weten van deze wetmatigheden van het denken
(en de feiten tonen dat ze meestal niets daarover leren in opleidingen, afgezien van de afgeleide vakken
rekenen en wiskunde). In de regel blijken mensen bij het redeneren volop te vertrouwen op hun 'intuïtie',
een gevoelsmatige, half-onbewuste, impressionistische en associatieve manier van oordeelsvorming
waarin emotie en fantasie vrij spel hebben. Dit leidt doorgaans, met name in de sociale oordeelsvorming,
tot gigantische foutscores in de vorm van vooroordelen, voorbarige conclusies, irrelevanties
en alle andere soorten van drogredenen - met absurd veel nodeloze verwarring, nadelen en schade als gevolg,
waar de kranten dagelijks van bol staan, en de spreekkamers der hulpverleners van overstromen.
Dit mag vreemd heten omdat de basisprincipes van de logica minstens zo simpel te leren zijn als de beginselen van
lezen en schrijven en rekenen.
De logische inzichten en technieken die het meest direct toepasbaar zijn voor snelle, scherpe en solide oordeelsvorming
in alle mogelijke situaties, zijn in
Arc of Essentials © samengebracht onder de noemer
Methode
'Praktische Logica
' ©
.
Zie o.a.
Arc of Essentials © - onderdelen Logica.
Informatie toepassing
Vrijwel alle problemen en doelen - grote en kleine - draaien om het vinden van oorzaken, aanwijzingen en oplossingen
om gewenste resultaten te behalen. Uiteraard zijn we daarbij aangewezen op informatie en informatieverwerking,
dus logische redeneringen.
Op grond van de conclusies uit deze processen - opnieuw: bewust of onbewust - zetten we informatie bijvoorbeeld om in
lichamelijke reacties en gedragingen, via ingewanden, klieren en spieren:
Informatie-toepassing
.
Het bepalen van de cruciale schakel in het bereiken van doelen en oplossingen vraagt allereerst om goede
verklaringen
van verschijnselen - wat zijn de
oorzaken van een bepaald resultaat? - en vervolgens om goede
voorspellingen - wat zijn de effecten van een bepaalde factor? Hiervoor is inzicht in het toepassen van
oorzaak-gevolg principes nodig.
Zodra we te maken krijgen met de materiële en sociale buitenwereld, de zgn. empirische werkelijkheid,
dan worden we geconfronteerd met
oorzaak-gevolg relaties: principes van causale werking, beïnvloeding, sturing,
en daarmee van dynamica, fysica, mechanica, cybernetica, enz..
Op meerdere manieren is onze bewuste beleving onontkoombaar aangewezen op causaliteit in de fysische wereld:
(1) ze wordt via zintuigen, lichaam en zenuwstelsel beïnvloed door krachten of factoren vanuit die realiteit;
(2) ze weerspiegelt in haar inhoud iets van die realiteit; en (3) ze bevat informatie die we toepassen op de realiteit
in de vorm van verklaren en voorspellen, op grond waarvan we onze afwegingen, keuzes en handelingen bepalen.
Kennis van causale relaties is dan ook essentieel en onmisbaar in ons leven.
Domein
causaliteit
De meeste causale relaties leren we al doende in ons leven, spelenderwijs, door intuïtief experimenteren,
te-hooi-en-te-gras, hap-snap,
trial-and-error, gissen-en-missen.
Objectief inzicht in causaliteit vraagt echter allereerst om een specifieke toepassing van logica
op gebieden van de empirie. Dit houdt in dat de abstracte resultaten uit de logica worden toegespitst
op oorzaken en effecten in concrete situaties. Vervolgens kunnen we statistiek gebuiken om causale relaties
op grotere schaal te onderzoeken, te beschrijven en te toetsen.
Met andere woorden, we hebben ook een logica nodig voor toepassing van informatie in de praktijk:
causale logica.
Een unieke, op praktijkproblemen toegesneden methode voor oorzaak-gevolg analyse wordt in
Arc of Essentials ©
geboden onder de naam Methode
Causale Analyse
.
Zie o.a.
Arc of Essentials © - onderdelen Causale Analyse.
Syntax
Informatie bestaat uit abstracte patronen, en deze kunnen bijvoorbeeld een afspiegeling zijn van de samenhang in
heel duidelijke en intense ervaringen of concrete fysische objecten. Maar ze hebben op zichzelf géén herkenbare vorm.
We kunnen informatie wel weer weergeven of vastleggen in een herkenbare vorm, met behulp van bepaalde
codes:
zoals spraak, schrift, symboliek, iconen, enz.. Dit doen we door middel van een bepaalde taal, grammatica of
syntax
. Via die syntax kunnen we de informatie ook weer uit die vorm afleiden.
Een syntax levert de systematiek (regels en 'vocabulaire') voor het
coderen en
decoderen van informatie.
Deze systematiek zullen we enigszins moeten volgen om informatie effectief te kunnen weergeven en
- bijvoorbeeld op een later tijdstip - te kunnen herkennen.
Informatie-uitwisseling
Ten slotte is onze subjectieve beleving voor een groot deel
inter-subjectieve beleving. Deze
bestaat uit 'gedeelde', 'gemeenschappelijke', of beter gezegd
symmetrische percepties tussen individuen,
oftewel: wederzijds begrip (waaronder ook behoren: collectieve conventies, sensus communis, communis opinio, enz.)
Dit wederzijdse begrip met anderen hebben we nodig om sociaal en maatschappelijk te kunnen functioneren,
dus simpel en praktisch gezien, om te overleven. (als de 'sociale aap' die we in wezen allemaal zijn).
Daarom zijn we vrijwel voortdurend bezig om informatie te verzamelen uit onze omgeving,
vooral uit onze sociale omgeving, en om informatie uit te drukken en over te dragen aan anderen:
Informatie-uitwisseling
.
Domein
taal & communicatie
De meeste intersubjectieve 'waarheden' leren we via non-verbale communicatie, allereerst simpele aanwijzingen, gebaren,
oftewel '
deiksis' (d.i.
deiktische verwijzing). Wordt de informatie iets complexer dan gebruiken we
taal.
Feit is dat we heel veel informatie verzamelen, ontlenen, vastleggen, uitdrukken, overdragen, uitwisselen met anderen
via
taal en communicatie
. Ook alle wetenschapstakken, maar vooral die van
de sociale en mens-wetenschappen, zijn voor hun gegevensverzameling, onderzoek, theorievorming en kennisontwikkeling
zwaar afhankelijk van informatie-uitwisseling met experts en met leken (proefpersonen, publiek, afnemers, enz.),
en taal is daarbij een onmisbaar medium.
We maken bij communication gebruik van taaluitingen en nonverbale codes als dragers van informatie - maar deze kunnen
die informatie tegelijk beperken, vervagen of vervormen. Dus, de syntactische oppervlaktestructuur van
taal en uitingsvormen
ís niet hetzelfde als, maar
verwijst naar de semantische dieptestructuur
die de echte informatie bevat, bestaande uit een stukje van het achterliggende semantisch netwerk. 'Woorden zijn
enkel richtingwijzers', ze verwijzen immers naar inhoud die niet in de waarneembare vorm aanwezig is,
en we hebben daarom
psychologische taalanalyse nodig om precies te weten wèlke inhoud dat kan zijn.
Het menselijk taalvermogen heeft op zichzelf weer in vele opzichten invloed op psychische processen: op
semantische inhouden, concepten en percepties, codering en decodering, informatieverzameling,
-verwerking en -overdracht.
Met ander woorden: onontbeerlijk voor betrouwbare informatieverwerking en oordeelsvorming zijn inzicht en expertise
met betrekking tot taal en communicatie. De structuur en werking van de menselijke taalsystemen wordt bestudeerd in
algemene taalwetenschap (ATW) en in aanverwante gebieden zoals algemene semantiek (GS), psycholinguïstiek, enz..
In
Arc of Essentials
© is een universele en zeer systematische methode beschikbaar,
speciaal voor de analyse van alle vormen van informatie in taal en andere symbolen: Methode
'Psychologische Taalanalyse'
©
Zie o.a.
Arc of Essentials © - onderdelen Taal & Communicatie.
Conclusie
Het bovenstaande laat zien dat psychologie op zichzelf weinig kan bijdragen aan optimale informatieverwerking zonder
aanvulling vanuit vakgebieden die meer direct gericht zijn op kwaliteit van informatie en informatieweergave: zoals
logica, causale analyse en taalanalyse. Ironisch genoeg geldt wel het omgekeerde. Uiteindelijk levert psychologie -
zonder de benodigde aanvulling - een zeer beperkte bijdrage aan wat nodig is om antwoorden, oplossingen en
resultaten te behalen.
Aan de andere kant biedt geen van deze vakgebieden, zoals het bovenstaande overzicht laat zien, op zichzelf
voldoende handvatten voor een optimale informatieverwerking en oordeelsvorming: elk speelt
een belangrijke en cruciale rol in deze processen.
Het is daarom van essentieel belang dat we inzicht hebben in de verwevenheid van wetmatigheden, mechanismen en processen
met betrekking tot informatieverwerking en oordeelsvorming. Juist die verwevenheid is in
Arc of Essentials ©
helder en systematisch uitgewerkt in een reeks samenhangende modellen en methoden
voor informatieverwerking en oordeelsvorming (zie het overzicht,
Matrix van Dimensies en Hoofdcomponenten van
Arc of Essentials ©
).
Bovendien biedt
Arc of Essentials
© voor allerlei soms zeer merkwaardige
problemen en lacunes in deze vakgebieden adequate aanvullende
oplossingen en extra's:
Oplossingen en Extra's van
Arc of Essentials ©